ΘΑΥΜΑ 0.1
Η ΑΦΗΓΗΣΗ
ΑΠΟΤΥΠΩΣΙΣ ΤΗΣ ΘΑΥΜΑΣΤΟΥ ΕΙΚΟΝΑΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΤΟ ΚΥΛΩΜΑ ΤΟΥ ΔΕΝΤΡΟΥ, ΣΤΟ ΧΩΡΙΟ ΠΛΑΤΑΝΙΩΤΙΣΣΑ ΤΗΣ ΑΧΑΪΑΣ
Η εικαστική αυτή μετα-αφήγηση βασίζεται στη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας.
Σύμφωνα με την παράδοση, η εικόνα αποτυπώθηκε στο πλάτανο κατά τη διάρκεια της Εικονομαχίας, όταν μοναχοί του Μεγάλου Σπηλαίου προσπά-θησαν να την σώσουν από τους Εικονομάχους.
Προφυλάσσοντας την εικόνα, τη μετέφεραν από τόπο σε τόπο και έτσι πέρασαν μια νύχτα στο χωριό Κλαπατσούνα (όπως ονομαζόταν τότε), στη μεγάλη κουφάλα ενός πλατάνου. Το πρωί, όταν πήραν την εικόνα για να συνεχίσουν στο δρόμο τους, εξεπλάγην όταν είδαν ότι το αρνητικό αντίτυπο της ιερής εικόνας είχε αποτυπωθεί στο κοίλωμα του πλατάνου, στη θέση που την είχαν τοποθετήσει τη νύχτα.
Μία ακόμα αφήγηση λέει ότι ο Ευαγγελιστής Λουκάς, όταν ήρθε στην Αχαΐα, μετά τον θάνατο του Αποστόλου Παύλου, έφερε μαζί του από την Παλαιστίνη την εικόνα της Παναγίας, που ο ίδιος είχε ζωγραφίσει και την οποία δώρισε στους πρώτους Χριστιανούς. Την εποχή των διωγμών οι Χριστιανοί κατέφυγαν για ασφάλεια στο σπήλαιο, όπου και την έκρυψαν. Η Εικόνα παρέμεινε στο σπήλαιο μέχρι που ανακαλύφθηκε κατά θαυμαστό τρόπο από την Αγία Ευφροσύνη. Η Αγία την αποκάλυψε στους δύο Θεσσαλονικείς μοναχούς Συμεών και Θεόδωρο, οι οποίοι κατόπιν ενός οράματος έφυγαν από τα Ιεροσόλυμα και έφτασαν στην περιοχή για να την αναζητήσουν.
Η ΜΕΤΑ-ΑΦΗΓΗΣΗ
Προσχέδιο σε κλίμακα
για το έργο του Μεγάλου Σπηλαίου
© Αρχειοθήκη Καρούσου
Η εικονογραφική αφήγηση του θαύματος από τον Καρούσο, παρουσιάζει έναν αναχρονισμό σχετικό με αυτόν της εικόνας του Θριάμβου, προτύπου της Αναστή-λωσης των Εικόνων.
Ο ζωγράφος εδώ, για να διηγηθεί ένα θαυματουργό γεγονός που έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια της εικονομαχίας, μετα-αφηγείται τον σημαντικό ρόλο που έπαιξε το Μέγα Σπήλαιο κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Επομένως, οι μάρτυρες του θαύματος είναι στην πραγματικότητα οι μαχητές της Επανάστασης. Εντούτοις, ούτε η ουσία της μετα-αφήγησης αλλά ούτε και ο Βυζαντινός χαρακτήρας της, επιτρέπουν την θεώρηση του αναχρονισμού σαν στοιχείο στο έργο. Αυτό εξηγείται αν ληφθούν υπόψη τα εξής:
Από τη μία πλευρά, η μετα-αφήγηση περιέχει άλλες μετα-αφηγήσεις χωρίς χρονική σειριακή δομή.
Από την άλλη πλευρά, ο χρόνος στη βυζαντινή τέχνη διαφοροποιείται και μεταβάλλεται. Το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον ενώνονται και όλα τα γεγονότα είναι διαχρονικά. Για παράδειγμα, στην εικόνα της Πεντηκοστής, ο Παύλος φαίνεται να κάθεται σε μια από τις πρώτες θέσεις, παρόλο που ιστορικά απουσίαζε. Η εξήγηση είναι ότι η Πεντηκοστή δεν αναφέρεται σε συγκεκριμένο χρονικό πλαίσιο. Ξεκίνησε εκείνη την ημέρα αλλά συνεχίζει να συμβαίνει, αφού η Πεντηκοστή είναι η συνεχής παρουσία του Αγίου Πνεύματος στην εκκλησία.
Ομοίως, η Παναγία, ο πυρήνας αυτού του θαύματος, έχει μια διαχρονική θέση ως Υπερμάχος Στρατηγός, που πιστοποιεί την παρουσία της σε οποιοδήποτε τόπο και χρόνο.
Η ΔΙΑ-ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΜΕΤΑ-ΑΦΗΓΗΣΗ
Παρεκκλήσιο Αγίου Σπυρίδωνα "Δοξολογία" © Αρχειοθήκη Καρούσου
Η μετα-αφήγηση της μετα-αφήγησης του Μεγάλου Σπηλαίου είναι μια δια- ιστορική αφήγηση που είναι βαθιά ενσωματωμένη στον πολιτισμό του τόπου και προσφέρει μια κοινωνική νομιμοποίηση μέσω της αναμενόμενης ολοκλήρωσης της κύριας αφήγησης. Ωστόσο, όπως σε όλες τις μετα-αφηγήσεις, η βασική αφήγηση δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί και ως εκ τούτου το έργο παρέχει την απαιτούμενη διαλειτουργικότητα για μελλοντικές μετα-αφηγήσεις.
Με βάση την αφήγηση του θαύματος, η εικονογραφική μετα- αφήγηση, στο παρεκκλήσιο, αποτελείται από τη σωρευτική φύση των μετα-αφηγήσεων και την συνάρτησή τους από κάποια μορφή υπερβατικής και καθολικής αλήθειας
Η "Δοξολογία", που πήρε το όνομά της από τα γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης, ενσωματώνει τη μη γραμμικότητα του χρόνου, όπως απεικονίζεται στο έργο του Μεγάλου Σπηλαίου και επίσης τροποποιεί το χώρο της θαυματουργής σκηνής. Το εικονιζόμενο μέρος είναι η Βέργα και ο Μεσσηνιακός κόλπος, όπου βρίσκεται το παρεκκλήσιο. Η διεύρυνση της ιστορικής αφήγησης, με την προσθήκη της σημασίας του τίτλου της Αδούλωτης Μάνης , μετά τη νίκη των Ελλήνων στη μάχη της Βέργας (22 - 25 Ιούνιου, 1826) παρέχει επιπρόσθετη σημειολογία στην αφήγηση.
ΣΗΜΕΙΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Μια μετα-αφήγηση περιλαμβάνει την σχέση της με άλλες μετα-αφηγήσεις χωρίς απαραίτητα να τις αναφέρει. Ως εκ τούτου, στη Δοξολογία, το θαύμα είναι ενσωματωμένο στα σημασιολογικά στοιχεία της εικονογράφησης.
- Η ΕΙΚΟΝΑ
Η ομάδα των ανθρώπων που συνοδεύουν την εικόνα, υπομνηματίζει το φαινόμενο της νεφέλης που ιστορείται στην Παλαιά Διαθήκη, στο Βιβλίο της Εξόδου, όπου ο Μωυσής οδηγεί, μέσω αυτής, τους Ισραηλίτες στην έξοδό τους από την Αίγυπτο.
Σύμφωνα με την αφήγηση, το πρωί, η νεφέλη έδειχνε το δρόμο, ενώ έριχνε τη σκιά της για να προστατεύσει το λαό από τη ζέστη. Τη νύχτα, έριχνε φως για να φωτίσει τον δρόμο της Εξόδου. Μερικές φορές ήταν μπροστά τους και άλλες φορές, παρέμενε πίσω, ως οπισθοφυλακή.
Στη βυζαντινή σημειολογία, η νεφέλη είναι η Παναγία, η οποία, ως ένα άλλο είδος νεφέλης, αγκαλιάζει, καθοδηγεί και προστατεύει τους ανθρώπους στη διαχρονία.
-ΟΙ ΦΙΓΟΥΡΕΣ
Οι φιγούρες στην αριστερή πλευρά απεικονίζονται ενώ φτάνουν στο σημείο όπου θα τοποθετηθεί η εικόνα, μετά από μια δύσκολη πορεία. Φαίνεται να έχουν καταγραφεί ως στιγμιότυπο, ενώ περπατούσαν προς τον προορισμό τους. Στη σύνθεση, ο διαγώνιος άξονας της ομάδας αυτής τείνει, προς τα πάνω και έξω από τον καμβά, δείχνοντας την εισροή του πλήθους που συνοδεύουν την εικόνα.
Οι δεκαέξι φιγούρες, φορούν παραδοσιακά ρούχα της εποχής της Επανά-στασης, τα οποία έχουν μεταφερθεί με ακρίβεια, στην υβριδική τοιχογραφία, από το έργο του Μεγάλου Σπηλαίου.
Στη δεξιά πλευρά, οι εκπρόσωποι της εκκλησίας είναι ο επίσκοπος και δύο νέοι διάκονοι, που έχουν την ίδια αρμοδιότητα με των αγγέλων, δηλαδή να διακονούν στο ιερό.
-ΑΜΦΙΕΣΗ
Η ενδυμασία είναι ένα είδος κώδικα επικοινωνίας, που δηλώνει τα στοιχεία του κοινωνικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος στο οποίο λαμβάνει χώρα η εικονογραφική αφήγηση.
Έτσι, όπως και σε μια λογοτεχνική περιγραφή, η οπτική απόδοση ενός ενδύματος πρέπει να περιέχει όλες τις λεπτομέρειες, τόσο ιστορικά όσο και αισθητικά.
Τα ζωντανά χρώματα, οι χρυσοκέντητες λεπτομέρειες, οι χροιές στα υφάσματα, αλλά και σε όλα τα άλλα στοιχεία των ενδυμάτων, συνθέτουν την ιστορική δομή της αφήγησης, καθώς και τον εικαστικό χώρο και τη χρωματική δομή του έργου.
Το συγκεκριμένο έργο του Μεγάλου Σπηλαίου πραγματοποιήθηκε μετά από διεξοδική μελέτη των ενδυμάτων αυτής της περιόδου και ιδιαίτερα εκείνων που αφορούσαν την παράδοση του Μορέα. Επομένως, ο πλούτος των ιστορικών δεδομένων και η αισθητική μαεστρία, αποδόθηκε ψηφιακά, μεταφέροντας την ιστορική και πολιτιστική συνοχή.
-ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ & ΠΕΡΙΟΧΗ
Στη βυζαντινή τέχνη, τα κτίρια δεν έχουν καμία αξία από μόνα τους, αλλά είναι σημεία που τονίζουν τη θέση των μορφών και συμβάλλουν στη σημασιολογία του περιβάλλοντος.
Αν και η ζωγραφική του Μεγάλου Σπηλαίου δεν περιλαμβάνει αρχιτεκτονικά στοιχεία, η υβριδική τοιχογραφία έχει προσθέσει δύο κατηγορίες αρχιτεκτονικού οικοδομήματος: Στην αριστερή πλευρά, απεικονίζεται ένα συγκρότημα Μανιάτικων σπιτιών, ενώ στη δεξιά πλευρά, η εκκλησία επισημαίνεται με έναν εσωτερικό τοίχο με τύμπανο και κίονες στις πλευρές του.
Η περιοχή είναι το χωριό της Βέργας, όπου πραγματοποιήθηκε η ιστορική μάχη, που κράτησε τη Μάνη αδούλωτη. Κατά τη διάρκεια αυτής της μάχης, ο άμαχος πληθυσμός σήκωσε την εικόνα της Παναγίας (την Ελπίδα των Χριστιανών) από το ιερό της Εκκλησίας του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, με όλες τις άλλες εικόνες που ήταν μέσα στην εκκλησία, και σχημάτισαν πομπή προς την κατεύθυνση του όρους Καλάθι από όπου είχαν μια συνολική επισκόπηση του πεδίου της μάχης.
Όλα αυτά τα στοιχεία συμβάλλουν ως ορόσημα στην οπτική μετα-αφήγηση και προσφέρουν στο λαό την εγγενή σχέση του με το έργο, βοηθώντας τους έτσι στη κατανόηση των σημασιολογικών αναφορών του.
ΤΟ ΤΕΙΧΟΣ
Το Τείχος που είχαν φτιάξει οι Μανιάτες για να αντιμετωπίσουν τους 6.000 Τουρκοαιγύπτιους του Ιμπραήμ είχε δυο μέτρα ύψος και μήκος 1500μ,με πολεμίστρες και δυο πολεμόπυργους.
Ήταν κατασκευασμένο από ξερολιθιά, ξεκινούσε από τη θάλασσα και έφτανε ως το βράχο Καστράκι του χωριού Βέργα, μπροστά από το παρεκκλήσιο του Αγίου Σπυρίδωνα..
Για να τονιστεί τη σημασία αυτού του τείχους, η υβριδική τοιχογραφία το απεικονίζει με τη μορφή μίας σειράς θωράκιων εικονοστασίου.
Με αυτόν τον τρόπο, ενισχύει επίσης την έννοια της σχέσης μεταξύ του εσωτερικού και του εξωτερικού χώρου που διέπει ολόκληρη τη σύνθεση.