Η ΙΡΙΔΙΖΟΥΣΑ ΟΜΠΡΑ Νο7/79
Fe2O3 (H2O) + MnO2·(n H2O)+ Al2O3 + [Xe] 4f14 5d10 6s1
Η ΧΡΩΜΑΤΙΚΗ ΔΟΜΗ
Στην τοιχογραφία, ο τοίχος αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της εργασίας.
Οι στρώσεις των χρωμάτων δημιουργούν χημικές αντιδράσεις με τον τοίχο, με αποτέλεσμα την ποιότητα του χρώματος, με μοναδικές υφές, σε ότι αφορά την απόχρωση, τον κορεσμό, τη φωτεινότητα, την αντίθεση και την πυκνότητα.
Στο παρελθόν, κατά τη διάρκεια της τοιχογραφίας, το χρώμα και ο υγρός σοβάς πλάθονταν μαζί, δημιουργώντας τις χρωματικές υφές που έχουν οι νωπογραφίες της Βυζαντινής μνημειακής ζωγραφικής. Η τοιχογραφία σε ξηρό σοβά (secco) παρουσιάζει διαφορετική συμπεριφορά, αλλά και πάλι ο τοίχος παίζει σημαντικό ρόλο στην ποιότητα του χρώματος. Ο Γιάννης Καρούσος χρησιμοποίησε το ξηρό σοβά, ως το πιο σημαντικό μέσο της δουλειάς του, και όχι ως μια απλή επιφάνεια ζωγραφικής. Δούλεψε με την τεχνική της λαζούρας για να αξιοποιήσει στο έπακρο τον τοίχο.
Η λαζούρα είναι μία λεπτή, υδαρή στρώση χρώματος, που αφήνει τον τοίχο να δημιουργεί χρωματικές ποιότητες.
Για να μεταφερθεί η τεχνική της λαζούρας στο ψηφιακό περιβάλλον, έτσι ώστε να αποδομηθεί το τοιχογραφικό έργο στο σύνολο του, η φωτογραφική αποτύπωση είναι ανεπαρκής και συχνά αλλοιώνει το ίδιο το έργο, καθώς η τεχνολογία της - είτε αναλογική είτε ψηφιακή - έχει προεπιλεγμένες συνθήκες, όπως το εστιακό βάθος και η προοπτική που έρχονται σε αντίθεση με τα χαρακτηριστικά της βυζαντινής τέχνης. Μετά από πολλές δοκιμές στα τοιχογραφικά σύνολα του Καρούσου , η επιτόπια, επίπεδη σάρωση του τοίχου, κρίθηκε η καταλληλότερη. Η επίπεδη σάρωση, απευθείας στον τοίχο, μεταφέρει ομοιόμορφα ολόκληρη τη δομή τόσο των χρωματικών στρωμάτων, όσο και της ποιότητάς τους στο τοίχο. Αυτή η διαδικασία, που εφαρμόζει η Αρχειοθήκη Καρούσου για τη μεταφορά του τοιχογραφικού συνόλου στο ψηφιακό περιβάλλον, παρέχει τη δυνατότητα διαχείρισης της τεχνικής της λαζούρας, χωρίς τις παραμορφώσεις του φωτογραφικού φακού.
Με την τεχνική της επίπεδης σάρωσης, μεταφέρθηκαν χρωματικά σύνολα από το τοιχογραφικό έργο του Καρούσου στο ψηφιακό περιβάλλον, προκειμένου να επιλεγεί η κυρίαρχη σειρά, για τη χρωματική δομή του παρεκκλησιού του Αγίου Σπυρίδωνα. Με βάση την παλέτα του ζωγράφου, επιλέχθηκαν η όμπρα, η ώχρα και η σιένα, εισάγοντας την ιριδίζουσα όμπρα του παρεκκλησιού..
Η φημισμένη τεχνική του χρωματισμού του κάμπου του καλλιτέχνη ζωγραφίστηκε επιτόπου στους τοίχους του παρεκκλησιού. Κατόπιν, εφαρμόστηκε μία ακόμα επιτόπια σάρωση του τοίχου, έτσι ώστε το αναδυόμενο χρώμα να ενσωματωθεί στις υβριδικές νωπογραφίες για να δημιουργηθεί ένα ενιαίο αισθητικό αποτέλεσμα, μέσω της χρωματικής συνοχής των έργων και του τοίχου.
ΕΠΙΠΕΔΗ ΣΑΡΩΣΗ
Η ΦΟΡΜΟΥΛΑ
ΟΜΠΡΑ
Η όμπρα είναι ένα φυσικό μείγμα οξειδίων και υδροξειδίων σιδήρου και μαγγανίου. Χρησιμοποιείται καθ’ όλη τη διάρκεια της πολιτισμικής ιστορίας της ανθρωπότητας, έχει γήινους τόνους που διαβαθμίζονται ανάλογα με την ποσότητα των ενώσεων σιδήρου και μαγγανίου. Πρόκειται λοιπόν για ένα φυσικό ορυκτό που αποτελείται από πυρίτιο και άργιλο και οφείλει το χρώμα του στα οξείδια του σιδήρου. Εξορύσσεται, αλέθεται και πλένεται, αφήνοντας ένα μείγμα ορυκτού – ουσιαστικά σκουριάς- σε μορφή χρωματισμένου πηλού.
Η ονομασία του χρώματος προέρχεται από το terra d’ ombra, -γη της Ουμβρίας- μια ορεινή περιοχή της κεντρικής Ιταλίας απ’ όπου εξορυσσόταν η χρωστική αυτή ύλη. Η ονομασία μπορεί επίσης να σχετίζεται με την λατινική λέξη umbra που σημαίνει σκιά. Πρόκειται για μια από τις πρώτες χρωστικές ουσίες, που χρησιμοποίησε ο άνθρωπος και συναντάται, μαζί με το μαύρο του άνθρακα, το κόκκινο και την κίτρινη ώχρα, στις σπηλαιογραφίες της νεολιθικής περιόδου. Χρησιμοποιήθηκε ευρέως στη βυζαντινή τοιχογραφία. Εντούτοις, δεν ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη στον Ευρωπαϊκό χώρο, έως τα τέλη του 15ου αιώνα. Ο αναγεννησιακός ζωγράφος Giorgio Vasari, την αναφέρει σαν ένα, μάλλον, νέο χρώμα για την εποχή του. Ήταν ένα βασικό χρώμα στις παλέτες των Caravaggio και Rembrandt για την τεχνική του Chiaroscuro.
ΧΡΥΣΟΣ
Ο χρυσός στο σύμπαν θεωρείται παραδοσιακά ότι προήλθε από πυρηνοσύνθεση σε υπερκαινοφανείς αστέρες, που τροφοδοτούν τους δίσκους σκόνης από τους οποίους σχηματίζονται τα διάφορα αστρικά συστήματα. Επειδή η Γη είχε λιώσει, κατά το σχηματισμό της, θεωρείται ότι σχεδόν όλος ο αρχικός χρυσός που περιείχε βυθίστηκε στον πυρήνα της. Ο δε χρυσός που βρίσκεται στις μέρες μας, στο φλοιό της και στο μανδύα της γης, θεωρείται ότι έπεσε αργότερα από τον αρχικό σχηματισμό του πλανήτη μας, κατά το μεταγενέστερο βαρύ βομβαρδισμό του από αστεροειδείς και κομήτες, εδώ και περίπου 4 δισεκατομμύρια χρόνια.
Ο χημικά καθαρός χρυσός, στις κανονικές συνθήκες περιβάλλοντος, είναι ένα πυκνό, μαλακό, αστραφτερό και ελαφρά κοκκινωπό κίτρινο στερεό.
Το χρώμα του καθορίζεται από τη συχνότητα των ταλαντώσεων στο πλάσμα μεταξύ των ηλεκτρονίων του μετάλλου, στην περιοχή υπεριώδους ακτινοβολίας, για τα περισσότερα μέταλλα, αλλά στην ορατή περιοχή για το χρυσό, λόγω των σχετιστικών επιδράσεων που επηρεάζουν τις τροχιές γύρω από τα άτομα χρυσού.
Αντανακλώντας τον πλατωνικό Κόσμο των Ιδεών, η βυζαντινή ζωγραφική επιδιώκει με το φως του χρώματος να αποκαλύψει την άυλη υπόσταση του κόσμου. Το φως, που ταυτίζεται με τον Θεό, καταλύοντας την υλική του υπόσταση, καθώς ενώνει τα πάντα σε ένα Όλον. Αυτήν ακριβώς την ενότητα αποδίδει το χρυσό φόντο των βυζαντινών έργων, δίνοντας την υπερβατική διάσταση στο χώρο. Άλλωστε, ο συμβολισμός του χρυσού, τον συνδέει με τις έννοιες του πολύτιμου, του άφθαρτου, του αναλλοίωτου και του θεϊκού.
Η ΙΡΙΔΙΖΟΥΣΑ ΟΜΠΡΑ| Νο7/79
Το χρώμα που φωτίζει το παρεκκλήσι περιγράφεται ως μια πνευματική και υπερβατική λάμψη με μια ζεστή σκιά από όμπρα, εμποτισμένη με άτομα χρυσού.
Η υφή του είναι βελούδινη και όταν οι επισκέπτες αλλάζουν τη θέση τους στο χώρο, η οπτική απόδοση του χρώματος αλλάζει αντίστοιχα, σαν να αλλάζει κάποιος την κατεύθυνση του πέλους ενός βελούδου υφάσματος.
Η σύνθεση του 7/79 προέρχεται από χημικές αντιδράσεις, καθενός από τα στοιχεία του ανεξάρτητα, αλλά και μεταξύ τους Το χρώμα που παράγεται από τη διασταύρωση φυσικών και ψηφιακών επεξεργασιών, είναι επίσης ικανό, πέρα των παραπάνω, σε περιβαλλοντικές διαδράσεις. Συγκεκριμένα, αλληλοεπιδρά στο χώρο που εφαρμόζεται, τόσο σε σχέση με τα γύρω του στοιχεία, όσο και στην οπτική αντίληψη του θεατή. Αυτό σημαίνει ότι οι ιδιότητες του 7/79 είναι διαφορετικές από τον τύπο των αρχικών του χρωστικών ουσιών.
Στην παλαιολιθική ζωγραφική, οι άνθρωποι ανέπτυξαν την τεχνική της θέρμανσης των ουσιών για την παραγωγή μιας νέας ουσίας. Μια χημική αντίδραση, κατά την οποία η κίτρινη ώχρα παράγει μια νέα κόκκινη ουσία διαφορετική από τον φυσικό αιματίτη ή την κόκκινη γη (terra rossa). Ομοίως, η ιριδίζουσα όμπρα είναι μια νέα ουσία, που παράγεται από την ανάπτυξη της τεχνικής του υβριδισμού των συστατικών της, μια αντίδραση στην οποία η διάδραση των στοιχείων της φυσικής όμπρας και του χρυσού, παράγει μια νέα ουσία, ικανή να ενισχύσει την οπτική εμπειρία.
Tο υπερβατικό χρυσίζων φως, καθώς αναμιγνύεται με την καθηλωτική, θερμή, σκιά των τόνων της όμπρας, οδηγεί το βλέμμα πέρα από τη φυσική του διάσταση, συνδράμοντας έτσι στο λειτουργικό σκοπό του χώρου.
